Ο Μάνος Χατζιδάκις κάποτε είχε πει πως αποδέχεται με χαρά τον τίτλο του «τραγωδοποιού». Δε θυμάμαι τι ακριβώς είχε διαμειφθεί, ξέρω όμως ότι αυτό που θέλουμε είναι τραγουδοποιούς. Σαν κι αυτόν που έγραψε τον Αητό Χωρίς Φτερά. Ή το «τι να μου κάνουν δάκρυα δυο και στεναγμοί σαρανταδυό, μανούλα μου».
Ο Μάνος Χατζιδάκις, ο πάντα έφηβος, ο πάντα ευγενικός και μεγαλοφυής, είχε διευθύνει τα ανεπανάληπτα τραγούδια του δίσκου αυτού. Τα ελληνικά τραγούδια, ένας άνθρωπος που μπόρεσε να φτιάξει λαϊκή μουσική. Φαντάζομαι εκείνη την παρέα με τον Ελύτη, τον Γκάτσο, τον Τσαρούχη, τον Χατζιδάκι, μια ομάδα όμορφη, αγνή και θαρραλέα. Να ψάχνει, να κουβεντιάζει να ανησυχεί. Τόσα χρόνια έχουν περάσει. Εμείς δεν έχουμε την πολυτέλεια να ανησυχούμε. Κανείς μας δεν αναρωτιέται. Σαν όλα να είναι υπολογισμένα. Σαν να πρέπει να υπακούσουμε σε μια κενή θρησκεία με διεφθαρμένους ιερείς. Ο Χατζιδάκις κατάφερε έπειτα από αρκετά χρόνια να δώσει τους καρπούς της αγωνίας του. Της αγωνίας της γενιάς του. Μπόρεσε να υπάρξει και να δημιουργήσει. Να περιγράψει. Μη μου πείτε ότι αυτός μεν ήταν ευφυής, αλλά...
Όχι, δε φτάνει αυτό. Πιστεύω ακράδαντα ότι είναι αναγκαίο για έναν καλλιτέχνη να επικοινωνεί με τους ανθρώπους του καιρού του. Να διερευνά το παρελθόν και να προσπαθεί να περιγράψει τον κόσμο του όπως τον αισθάνεται. Και εκεί θέλω να καταλήξω. Τόσες αντάρες και φωτιές πέρασε η προηγούμενη γενιά. Κι όμως, έζησε. Και έδωσε μια μουσική ποιότητα και μια διάσταση καινούργια στο ελληνικό τραγούδι.
Δεν ήταν καθόλου που «βγήκαν» ο Χατζιδάκις και ο Θεοδωράκης. Πιστεύω ότι ήταν οι κοινωνικές συνθήκες και οι δομές τέτοιες, που βοήθησαν. Δεν υπήρχε η τηλεόραση, δεν υπήρχε η μανία του εξευρωπαϊσμού -ή τουλάχιστον δεν είχε περάσει στον κόσμο-, δεν υπήρχαν οι αυτοματισμοί και το άγχος. Ακούστε αυτόν το δίσκο. Είναι πραγματικά βάλσαμο για τον άχαρο καιρό μας. Μέσα εκεί ζωντανεύει όλη η ευαισθησία και το μέτρο του Χατζιδάκι. Ζωντανεύει μια Ελλάδα ανοιξιάτικη, με έρωτες, παράπονα, μελαγχολίες και πίκρες.
Πριν κλείσουμε τους εαυτούς μας στα ντουβάρια, πριν στοιβαχτούμε και θαφτούμε, πριν απομονωθούμε, πριν γίνουμε τόσο μέτριοι, υπήρχαν αυτά τα τραγούδια. Αυτές οι μελωδίες που μας ένωναν με ένα δέσιμο γεμάτο, ξέχειλο από αλήθεια. Η Οδός Ονείρων. Αυτήν την οδό που τη χάσαμε. Και χωρίς καλά καλά να το καταλάβουμε, βρεθήκαμε στη χαβούζα. Η δυσωδία μάς έπνιξε, μας ισοπέδωσε. Δεν έχουμε πια τη χάρη να πούμε απλώς «Φέρτε μου ένα μαντολίνο για να δείτε πώς πονώ...». Δεν μπορούμε να εκφραστούμε συγκεκριμένα και ήσυχα. Συνοδέψαμε τις στοιχειώδες λειτουργίες μας με γυφτιές, και φτηνύναμε. «Ο ταχυδρόμος πέθανε στα δεκαεφτά του χρόνια»
Αυτή η θαμπή ορχήστρα με τα αναπνευστικά σκαμπανεβάσματα που μπορεί να σε παρασύρει, να σε διαλύσει και να σε ταξιδέψει... Μέσα σου, χωρίς πανικούς και βιασύνες, σίγουρα. Και όμορφα, σαν την αύρα της θάλασσας. Ίσως το μόνο που μπορούμε να κάνουμε τώρα είναι να ξεχάσουμε πως δεν έχουμε θάλασσα, αλλά βόθρους. Και να γυρίσουμε λίγο πίσω. Σε μια «Παναγιά που ’χουμε κλεισμένη σ’ ένα ερημοκκλήσι αλαργινό».
Αυτός ο δίσκος μπορεί να σε σταματήσει σε μια στιγμή της καθημερινής σου τρεχάλας, να σε γυρίσει και να σε παρασύρει. Μπορεί ακόμα να σου θυμίζει ό,τι ανθρώπινο έχεις μέσα σου. Γι’ αυτό είναι ένα έργο τέχνης. Οι ορχήστρες του, οι ήχοι του είναι μια άγνωστη χαρά στον κτηνώδη κόσμο των ενισχυτών και του θορύβου. Όπως οι περισσότεροι δίσκοι του πατριάρχη της ελληνικής μουσικής, έτσι κι αυτός είναι μια διακριτική παρέα, μια αληθινή, ανθρώπινη λειτουργία που τόσο λείπει τώρα. Τραγουδάει ο Λάκης Παππάς, και ώρες ώρες νομίζεις ότι βρέχει κι έχεις κολλημένο το πρόσωπο στο θολό τζάμι.
Τραγουδάει ο Γρηγόρης Μπιθικώτσης «τρέξτε, φτάστε ρε παιδιά να θαυμάσετε την κυρά που στολίζεται και ράβει και τη γειτονιά ανάβει» και ξεχνάς ότι τώρα δεν υπάρχουν γειτονιές, αλλά κασόνια με τρύπες που τις λένε παράθυρα. Κι ακόμα η Φυτούση, ή και η Βουγιουκλάκη. Και ο Καζαντζίδης, που λέει για τα πέλαγα με το πέλαγος της φωνής του. Τέλος, ο Μαρίνος ζεστά και δειλά τραγουδά την Οδό Ονείρων. Ο δίσκος είναι ένα ελληνικό λαϊκό αριστούργημα.
